Hệ miễn dịch là yếu tố quan trọng làm nên “sức khỏe” con người. Mỗi người sẽ có cơ chế tự bảo vệ và khả năng phục hồi sau tổn thương khác nhau, điều này phụ thuộc vào hệ miễn dịch của mỗi chúng ta. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những hiểu biết cơ bản nhất về bản chất và sự hoạt động của nó trong cơ thể.

Hệ miễn dịch là gì?

“Hệ miễn dịch” là khái niệm được dịch từ thuật ngữ khoa học tiếng Anh “Immune System”. Đây là hệ thống có chức năng đặc biệt quan trọng: bảo vệ cơ thể khỏi các mầm bệnh đến từ virus, vi khuẩn, kí sinh trùng,… Nó được liên kết tạo thành bởi các tế bào đặc biệt, protein, mô và các cơ quan trong cơ thể.

Các quá trình sinh học xảy ra trong cơ thể khi tiêu diệt mầm bệnh được gọi là các phản ứng miễn dịch.

Hoạt động của hệ miễn dịch

Hoạt động của một hệ thống miễn dịch khỏe mạnh có khả năng vô cùng “thần kỳ”: có thể phân biệt được những mô khỏe mạnh của cơ thể với những yếu tố mầm bệnh, từ đó để “tiêu diệt” chính xác các tác nhân có hại cho cơ thể.

Trên thực tế, các nghiên cứu đã cho thấy virus, vi khuẩn,… tạo nên mầm bệnh có khả năng “tiến hóa” phức tạp, nhanh chóng thích nghi với môi trường miễn dịch khắc nghiệt của cơ thể. Vì thế, nhiều trường hợp bệnh dần chuyển biến xấu hoặc chuyển biến sang nhiều giai đoạn khác nhau do mầm bệnh đã tránh được sự phát hiện của các tế bào miễn dịch, có khả năng vô hiệu hóa hệ miễn dịch của cơ thể. Song song với việc đó, nó cũng không ngừng tiến hóa để nhận diện và trung hòa mầm bệnh đến mức tối đa.

Mọi sự sống đều có khả năng miễn dịch bao gồm cả thực vật và động vật. Sự miễn dịch của chúng không tinh vi và phức tạp như con người, sự miễn dịch đó chỉ đơn giản là một dạng cơ chế sinh tồn: thực bào, hoạt động của các enzyme bảo vệ, peptide kháng khuẩn, hệ thống bổ thể,… Đến con người – động vật bậc cao nhất – cơ chế miễn dịch trở thành hệ thống mang nhiều chức năng đặc biệt: nhận diện, tiêu diệt mầm bệnh, tiến hóa dần để trung hòa với các mầm bệnh phức tạp,…

Hệ miễn dịch có ở đâu trong cơ thể?

Hệ thống miễn dịch có ở các tế bào được lưu trữ, tập trung ở rất nhiều vị trí trong cơ thể:

•   Amidan ở cổ họng.
•   Hệ tiêu hóa
•   Tủy xương
•   Da
•   Hạch bạch huyết
•   Lá lách
•   Niêm mạc ở mũi, họng và bộ phận sinh dục

Các loại hệ miễn dịch ở người

Ở cơ thể người có 2 loại:

Miễn dịch bẩm sinh

Ở người, sự miễn dịch bẩm sinh thể hiện ở các cơ chế: ho, hắt hơi, chảy nước mắt, nước mũi, hoạt động của hệ bài tiết, tiết dịch nhầy ở hệ tiêu hóa và hô hấp,… Chúng được gọi là các hoạt động phòng vệ tự nhiên của cơ thể.

Cơ chế viêm là phản ứng đầu tiên của cơ thể khi bị nhiễm trùng. Cơ chế này gồm nhiều quá trình phức tạp: nhận diện vị trí nhiễm trùng (nơi tập trung mầm bệnh), truyền tin đến các tế bào miễn dịch như bạch cầu, các protein,…, huy động các tế bào miễn dịch vào vị trí nhiễm trùng, loại bỏ mầm bệnh và thúc đẩy chữa lành các mô bị tổn thương.

Một hoạt động  miễn dịch thuộc hệ miễn dịch bẩm sinh nữa là hoạt động của bổ thể. Chúng là một nhóm protein huyết thanh được kích hoạt ngay khi mầm bệnh xâm nhập, giúp cơ thể nhanh chóng loại trừ mầm bệnh. Các protein của bổ thể được sinh ra ở các tế bào gan và đại thực bào, tồn tại trong hệ tuần hoàn, “sẵn sàng” được kích hoạt để tiêu trừ mầm bệnh.

Hoạt động của bạch cầu là một hoạt động quan trọng của hệ miễn dịch bẩm sinh. Các bạch cầu ( gồm các tế bào thực bào, các tế bào lympho,…) có khả năng xác định và loại bỏ mầm bệnh nhờ tiếp xúc, quá trình thực bào và tiêu diệt các sinh vật có hại.

Trong hệ miễn dịch bẩm sinh có quá trình thực bào là quá trình tiêu hủy mầm bệnh bằng cách “nuốt” chúng. Đây là hình thức miễn dịch, bảo vệ vật chủ đã có từ nguyên thủy, được tìm thấy ở cả động vật không xương sống.

Các tế bào lympho trong hệ miễn dịch bẩm sinh còn gọi là các tế bào NK hay các tế bào giết chết tự nhiên. Chúng sẽ tiêu hủy các tế bào chủ bị mầm bệnh xâm nhập nặng nề như các tế bào nhiễm virus, các khối u,… Đây cũng là một hình thức giúp cơ thể thoát khỏi mầm bệnh.

Miễn dịch thu được

Đây là trạng thái miễn dịch có được nhờ sự tiếp xúc ngẫu nhiên hoặc chủ động của cơ thể với mầm bệnh. Tiếp xúc ngẫu nhiên với mầm bệnh là vô tình bị vi khuẩn trong không khí xâm nhập vào cơ thể hoặc nhiễm các bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp do tiếp xúc với người bệnh,… Tiếp xúc chủ động là việc bạn tiêm vaccine để phòng bệnh.

Miễn dịch thu được có khả năng “ghi nhớ” mầm bệnh, tránh cho cơ thể tình trạng tái phát bệnh hoặc tái nhiễm bệnh khi cơ thể tiếp xúc với mầm bệnh cũ.

Hệ miễn dịch thu được được vận hành nhờ hoạt động của các tế bào lympho B, lympho T có trong có thể.

“Hệ miễn dịch” không chỉ đơn giản là hệ thống bảo vệ sức khỏe cho cơ thể, bản chất và hoạt động của nó thực sự phong phú hơn rất nhiều so với tên gọi của nó. Đây là một khái niệm sức khỏe và y học tuyệt vời mà khi tìm hiểu nó, bạn đọc mới thấy được sự “thần kỳ” và tầm quan trọng lớn lao đối với sức khỏe của chúng ta.