Cafein có nhiều trong các loại đồ uống hoặc các chế phẩm từ cà phê, lá chè, cacao,… HIện nay, có đến ¾ dân số thế giới tiêu thụ các sản phẩm có chứa cafein mỗi ngày, nguyên nhân là những sản phẩm này mang lại hương vị đặc trưng, kích thích vị giác và tinh thần sảng khoái, tỉnh táo. Tuy nhiên, nếu dùng không đúng cách rất dễ gây những ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe của bạn.

Cafein là gì?

Cafein là một chất kích thích thần kinh tự nhiên. Hương vị và khả năng đem lại sự tỉnh táo của nó khiến nhiều người sử dụng như một thói quen, một thức uống, món ăn không thể thiếu mỗi ngày.

Dù có khả năng tác động đến hệ thần kinh nhưng vẫn chưa có nghiên cứu nào chỉ ra ảnh hưởng xấu nghiêm trọng của cafein đến sức khỏe của những người thường xuyên dùng hoặc dùng trong thời gian dài. Vì thế, WHO (Tổ chức Y tế Thế giới) vẫn không xếp chất này vào nhóm các chất gây nghiện.

Sự ảnh hưởng của cafein đối với sức khỏe ở mức độ nào còn tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người sử dụng nó. Có những người sau khi dùng dù chỉ một lượng rất nhỏ cũng bị xảy ra những phản ứng như đau bụng, chóng mặt, buồn nôn,… Cafein đối với những người này được coi như sản phẩm gây dị ứng như nhiều người bị dị ứng với hải sản, trứng,… mà thôi. Vì thế, mỗi người khi muốn sử dụng, hãy lắng nghe cơ thể mình để chất này không trở thành chất gây hại cho sức khỏe của bạn.

Cơ chế hoạt động của cafein khi đi vào cơ thể

Sau khi sử dụng các sản phẩm chứa cafein, nó nhanh chóng đi vào ruột và thấm vào máu, máu chuyển cafein đến gan. Tại đây, cafein được phân tách thành các chất gây một số tác động đến hệ thần kinh bằng khả năng ức chế sự hoạt động bình thường của adenosine và phosphodiesterase trong hệ thần kinh:

• Adenosine tự tạo ra nhờ quá trình hoạt động hằng ngày của cơ thể, là chất có nhiều nhất ở não bộ, ngoài ra còn có trong máu, tim, gan, phổi. Adenosine hoạt động như một chất dẫn truyền thần kinh ức chế, có thể gây suy nhược hệ thần kinh trung ương. Adenosine trong cơ thể có nồng độ cao sẽ liên kết với các receptor (thụ thể) làm cho hệ thần kinh sẽ sinh ra các cơ chế mệt mỏi, buồn ngủ, buộc chúng ta cần dành thời gian để nghỉ ngơi. Ngoài ra, chất này cũng có khả năng giúp ổn định nhịp tim.

Cafein sau khi được phân tách tại gan sẽ ức chế sự hoạt động thông thường của Adenosine. Nó cạnh tranh với Adenosine trong việc liên kết với các receptor đặc hiệu khiến hệ thần kinh chỉ đạo cho cơ thể tiếp tục làm việc thay vì mệt mỏi và buồn ngủ.

• Phosphodiesterase thường viết tắt là PDE. Cafein có khả năng ngăn chặn PDE, không cho phân giải chất truyền tin thứ hai cAMP (chất truyền tín hiệu nội bào), do đó, những tín hiệu hưng phấn do adrenalin được khuếch đại và kéo dài hơn bình thường. Adrenalin là hormone được tiết ra khi bạn có cảm xúc hưng phấn, sợ hãi, lo âu,… khiến nhịp tim tăng nhanh hơn bình thường. 

Đó là lý do khi sử dụng, bạn có thể duy trì sự hưng phấn của não bộ, có cảm giác tỉnh táo kéo dài, đồng thời, thường thì bạn cũng cảm nhận được hơi thở của mình có phần gấp gáp, nhịp tim tăng nhanh hơn một chút.

Ảnh hưởng tích cực của cafein đến sức khỏe

Cải thiện tâm trạng và hỗ trợ sức khỏe não bộ

Cafein từ cà phê mất 20 – 60 phút để thấm vào máu và phát huy tác dụng đối với não bộ trong vòng 8 tiếng đồ hồ tiếp theo. Do đó, tách cà phê thứ 2 sẽ không mang lại nhiều tác dụng hữu ích nếu được tiêu thụ trong vòng 8 tiếng đó, nó chỉ khiến cafein trong cơ thể bị dư thừa mà thôi. 

Cafein với cơ chế tác động đến hormone Adrenalin giúp cải thiện tâm trạng, giảm stress, giảm mệt mỏi, uể oải, luôn cho bạn cảm giác hưng phấn và giàu năng lượng. Ngoài ra còn giúp ngăn ngừa các bệnh về não như Alzheimer hay Parkinson.

Hỗ trợ tăng cường trao đổi chất và giảm cân

Thực tế, bạn sẽ cảm thấy nhanh đói bụng nếu sử dụng cafein sau bữa ăn. Nguyên nhân là cafein có thể tăng tốc độ trao đổi chất bình thường của bạn lên đến 11%. Ngoài ra còn có khả năng đốt cháy chất béo thêm 13% so với thông thường. 

Sở dĩ cafein có thể hoạt động như một chất sinh nhiệt, đồng thời giúp các acid béo nhanh chóng chuyển hóa thành các năng lượng dễ hấp thu. Tiêu thụ 300mg cafein/ ngày có thể giúp bạn tiêu hao thêm khoảng 79 calories.

Tăng hiệu suất vận động và tốt cho những người yêu tập luyện

Cafein có khả năng đem lại cho bạn năng lượng cực dồi dào để bắt đầu tập luyện hiệu quả, đây là lý do cafein là thành phần thường được bổ sung vào các sản phẩm pre-workout cho các gymer hay sử dụng.

Tốt cho tim mạch, ngăn ngừa đột quỵ

Một lượng cafein phù hợp có thể giúp ổn định lưu lượng máu, ngăn ngừa tăng huyết áp. Ngoài ra, cafein có thể giảm việc hình thành máu đông có hại cho lưu thông máu, đồng thời làm giảm các cholesterol – nguyên nhân tăng khả năng đột quỵ.

Đối với những người may mắn qua cơn đột quỵ, cafein giúp họ tăng khả năng cân bằng tư thế nhờ việc kích hoạt tạm thời hoặc đánh thức các khu vực não bộ chịu trách nhiệm điều khiển hoạt động cơ thể.

Phòng tránh nhiều bệnh nguy hiểm

Cafein giúp điều hòa men gan, hạn chế xơ gan, giảm tỷ lệ phát triển các tế bào gây ung thư gan. Các nghiên cứu cũng cho thấy việc sử dụng đúng cách giúp ngăn ngừa tình trạng ung thư gan diễn biến nặng hơn. Lượng cafein hợp lý trong việc hỗ trợ chức năng gan trung bình là 2-3 ly cà phê một ngày.

Ngoài ra, các bệnh gút, đa xơ cứng, ung thư, tiểu đường,…. đều có thể được hạn chế và cải thiện nhờ sử dụng cafein. Ngoài ra còn giúp hỗ trợ cải thiện sức khỏe đường ruột và làm đẹp da.

Tác dụng phụ của cafein

Cafein có thể gây ra các tác dụng phụ sau:

• Thở gấp, tăng nhịp tim.
• Chóng mặt, đau đầu, buồn nôn.
• Đau bụng, rối loạn tiêu hóa.
• Mất ngủ, ngủ không ngon giấc.
• Gây giảm khối lượng cơ bắp (do gây tăng nồng độ cortisol, dẫn đến dị hóa protein, giảm sự xây dựng cơ bắp).
• Giảm sự hấp thu sắt.

Cafein là chất kích thích tự nhiên rất đặc biệt, tùy đối tượng sử dụng, cách sử dụng và liều lượng sử dụng mà nó trở thành chất tốt hay chất gây hại cho sức khỏe.

Đối với mỗi người, liều lượng sử dụng cafein là khác nhau. Liều lượng an toàn là 1-2 ly cà phê mỗi ngày. Tuy nhiên có những người chỉ cần uống 1 ly cà phê đã cảm thấy “say” và chóng mặt, có những người uống 2-3 ly một ngày vẫn không hề bị mất ngủ. 

Sử dụng cafein đúng cách

• Không sử dụng khi bụng đói, nó có thể gây hại dạ dày nếu bạn uống cà phê hoặc trà ngay khi thức dậy.
• Không sử dụng trước khi ngủ 6 tiếng để có một giấc ngủ sâu và ngon nhất.
• Không sử dụng ngay sau bữa ăn để tránh tình trạng giảm hấp thu sắt.
• Sử dụng 3-6 mg cafein/kg trọng lượng cơ thể trước buổi luyện tập 1 tiếng đồng hồ để tăng hiệu suất tập luyện.
• Nên uống nhiều nước để tránh “say” cafein, nước sẽ giúp làm loãng lượng cafein trong máu ngay tức thì.
• Mọi lợi ích của cafein mang lại đều có thể “phản tác dụng” và gây hại đối với sức khỏe nếu bạn dùng quá nhiều hoặc quá lạm dụng chất này. Ví dụ, thay vì hỗ trợ tim mạch, nó sẽ tăng nguy cơ đau tim do kích thích hệ tim mạch vận hành quá sức. Theo Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) khuyến cáo lượng cafein an toàn cho một người trưởng thành khoảng 400 miligam cafein/ngày. 
• Thời điểm lý tưởng nhất để sử dụng là cuối buổi sáng hoặc đầu buổi chiều. Đây là thời điểm cách bữa ăn chính từ 1-3 tiếng, sẽ giảm được nguy cơ giảm hấp thu sắt, đồng thời đây cũng là lúc nồng độ cortisol thấp nhất, sẽ tránh cho bạn nguy cơ dị hóa protein, giảm khả năng xây dựng cơ bắp. Thời điểm này cũng mang lại cho bạn những lợi ích lý tưởng nhất từ việc dùng cafein.

Cafein tốt hay không tùy thuộc vào cách sử dụng và liều lượng sử dụng của bạn. Lắng nghe và thấu hiểu cơ thể, tình trạng sức khỏe của mình để sử dụng hiệu quả, biến cafein thành thức uống ngon miệng vừa giúp tỉnh táo, tăng hiệu suất làm việc, vừa hỗ trợ ngăn ngừa bệnh tật.